माझा हठयोगा आणि भेटलेले काही(अ)योगी

मी योगावरती बरेच वाचन (अंथरुणावर पडुन) केले आहे .त्यामुळे माझी थिअरी पक्की पण प्रॅक्टिकल झीरो अशी स्थिती आहे.पण मी चतुर पणे हे गुपित ठेऊ शकतो.सोफ्यावर रजनीकांत स्टाईल मध्ये बसून किंवा हात पाठीमागे ठेवून चालत चालत " अरे हात पुढे घे ,अरे तु पाय मागे घे ,डोके खाली ,पाठ वर " अशा सूचना देत योगा कसा करावा याचे उत्तम मार्गदर्शन इतरांना करू शकतो. पण मला कोणीही गंभीर पणे घेत नाही याचे कारण म्हणजे माझे शतक ठोकू पाहणारे वजन.

गेल्या आठवड्यामध्ये मी पहिल्यांदाच इंटरनॅशनल योगा डे मध्ये भाग घेतला.त्याची पार्श्वभूमी अशी की माझे गुपित मित्रवर्गाच्या लक्षात आले होते “पम्ब्या नुसतीच तोंडाची वाफ सोडतो. आता इतका जाड झाला आहे की लगेच काही ॲक्शन घेतली नाही तर कदाचित फुटेल सुद्धा .त्यामुळे त्याला योगा करण्याची सक्ती करणे अत्यावश्यक आहे.आता योगा डे पासुन सुरुवात करू या." ( पम्ब्या हे माझे टोपण नाव. माझे खरे नाव मला पण आधार कार्ड वर बघावे लागेल). मित्रांच्या या विचाराला माझ्या बायकोचा पण 1000% पाठींबा होता. मी तुझी अर्धागी नाही फक्त 10% आहे असा जोक तिने केल्यावर मी बापडा काय बोलणार.

त्यात भर म्हणजे आमचे पुत्र रत्न गुंड्या याची मला शोभले अशी तब्येत. त्याचे खरे नाव रत्नाकर जे माझ्या वडिलांनी ठेवले होते. वडील सराफ असल्याने त्यांना अशा नावांची मनापासून आवड आहे.आम्हाला दुसरी मुलगी होईल हे गृहीत धरून तिचे नाव आतापासूनच हिरा ठरवले आहे. त्यामुळे मुलीचे बारसे झाल्या नंतर मी लगेच एक भू भू आणून त्याचे नाव मोती ठेवणारआहे. म्हणजे हा खजिना पुर्ण होऊन जाईल. असो तर गुंड्या 4 वर्षाचा झाल्यावर त्याला गुबगुबीत हे विशेषण मिळाले .जसे जसे वय वाढेल तसे तो वजनात माझ्या पुढे जाणार हे आताच स्पष्ट दिसते.

त्यामुळे वाढती जाडी हा विषय मुळातूनच संपवण्यासाठी सगळ्यात आधी मुलाच्या "बाबाला बारीक करा " या विचाराने माझे नाव योगा डे करता रजिस्टर केले गेले. मित्र परिवार ,बायको यांच्या आग्रहाने मला पण जोश चढला आणि आणि मी ताबडतोब  नवीन ट्रॅक पॅन्ट आणि नवीन टी-शर्ट घेऊन आलो.योगा डे च्या दिवशी शक्य तितके वाकुन, हात पाय मुडपून आणि सर्वांग ताणून जमेल तशी सर्व आसने पूर्ण केली. ग्रुप फोटो झाला,योगाबीट संस्थेकडून प्रशस्तीपत्र मिळाले . वा वा पम्ब्या आता हठयोगी झाला असे मित्रांनी कौतुक केले.

आपण हठयोगी झालो या उत्साहात मी घरी परत आलो. खूप श्रम केल्या मुळे भरपूर भोजन केले आणि प्रदीर्घ विश्रांती घेतली.दुसऱ्या दिवशी उठायला फारच उशीर झाला. मोठ्या मुश्किलीने धावत पळत कंपनीची बस कशीबशी पकडली.  ही धावपळ करताना माझी पॅन्ट सारखी खाली घसरत होती. हा तर कालच्या योगाचा परिणाम हे लक्षात आले आणि माझा आनंद बसमध्ये मावेनासा झाला .आपले पोट ( ढेरी) लवकर कमी होणार आणि आपण एकदम फिट होणार या आनंदात मला पुन्हा झोप येऊ लागली. डोळे जरा मिटतात तोपर्यंत शेर और सिंघम या सुपर हिट सिनेमाचा सुपर हिट दिग्दर्शक रोहित कट्टी मला बघून एकदम बस मध्ये उडी मारून शिरला आणि माझ्या जवळ येऊन धापा टाकत म्हणाला  " सर सर आप क्या स्लिम ट्रिम फिट आदमी है.अक्षयके साथ मेरी नई फिल्म में रोल करेंगे ?" आणि तेवढ्यात अक्षय पण पोचला. धापा टाकत त्याने सांगितले “ ये तो मेरेसे फिट है .इनको हिरो बना दो. मै इनके पप्पा का रोल करुंगा ”. त्यांच्या आग्रहाला मान देऊन मी करारावर सही केली आणि १ कोटीच्या ॲडव्हान्सचा चेक घेण्यासाठी हात पुढे केला .तेवढ्यात दोन तासाचा प्रवास संपला आणि बस कंपनीमध्ये पोचली आणि माझे स्वप्न संपले.वाईट वाटले पण पहाटेची आणि कामाच्या वेळात पाहिलेली स्वप्ने पुर्ण होतात असे स्वतःला सांगून मी ऑफिस मध्ये प्रवेश केला .

माझी मनस्थिती "माझा आनंद कुणाला सांगू,किती सांगू, काय काय सांगू ,कसा सांगू" अशी होती. शेवटी मग पॅन्ट्री मध्ये चहा किंवा कॉफी प्यायला जो येईल त्याला हठयोग म्हणजे काय हे सांगून मला एका दिवसातच कसा फायदा झाला याचे वर्णन करायचे असे ठरवून दिवसाच्या कामाची सुरुवात केली.

पण उत्साह आवरता येत नव्हता .त्यामुळे चहा नको असला तरी मी पॅन्ट्री मध्ये चकरा मारू लागलो. पण  आज कोणी भेटेचना. मोठ्या साहेबांचा PA मात्र तीनदा भेटला.आज रिकामटेकडेच दिसताय. काही काम नाही वाटतं असे कुत्सितपणे म्हणून (हे आपल्याला पण लागू पडते हे विसरून) परत आपल्या साहेबांच्या केबिनच्या बाहेर असलेल्या टेबलावर ( माझ्या मते माशा मारत )बसायला गेला.

शेवटी एकदाचा मुहूर्त लागला.आमचे D.A.J.V.P.(डेप्युटी असिस्टंट ज्युनियर व्हाईस प्रेसिडेंट ) पॅन्ट्री मध्ये भेटले. ते आमच्या कंपनीच्या मालकांच्या मेव्हण्याच्या मेव्हण्याच्या मेव्हण्याचे मेव्हणे होते. या जवळच्या नात्यामुळे आपल्याला अतिशय जबाबदारीची पोस्ट दिली आहे असे त्यांना वाटत होते. कंपनीचा फायदा म्हणजे प्रॉफिट वाढवला की आपल्याला नक्कीच यापेक्षाही वरची पोस्ट मिळणार याची त्यांना खात्री होती. त्यामुळे ते नवीन बिझीनेस स्ट्रॅटेजी ठरवण्यासाठी सतत कसला न कसला तरी अभ्यास करत असत.आपण फार विद्वान आणि इंटेलेक्चुअल आहोत याची त्यांना खात्री होती आणि आता आपले बुद्धिसामर्थ्य मॅनेजमेंटला दाखवायला ते आतुर झाले होते.टक्कल पडल्यामुळे त्यांचे कपाळ मोट्ठे दिसायचे आणि त्यांना चढवण्यासाठी बरेच जण "तुमचे भव्य कपाळ पाहिले की तुम्ही किती हुशार आहात ते कळते" असे म्हणून त्यांच्या गुड बुक्स मध्ये प्रवेश मिळवत. त्यामुळे टकलावर एक जरी केस उगवला तरी D.A.J.V.P. तो ऑफिसला येण्याच्या आधी काढुन टाकत.

तसे ते स्वभावाने प्रेमळ होते. मी डाव्या हाताने घसरणारी पॅन्ट सांभाळत आणि उजव्या हाताने चहाचा कप धरून त्यांना माझ्या हठयोग साधने बद्दल सांगितले त्यांनी ते शांतपणे ऐकून घेतले आणि म्हणाले अरे बाबा मी ज्ञानयोगी आहे रे. मला तेच जमते. आता जातो कारण अजुन आज 570 पाने वाचायची आहेत.

माझ्या ज्ञानात भर पडली अरेच्चा हठयोगी सारखे ज्ञानयोगी पण असतात तर.

थोड्यावेळाने राजाराम राजे आला. ओठात धुम्रनलिका,डोळ्यावर गॉगल ,अंगावरती लाल ठिपक्या ठिपक्यांचा शर्ट आणि खाली जीन पॅन्ट असा त्याचा रुबाब होता.पोट मात्र पॅन्ट आणि शर्ट यांच्या संगमाला विरोध करून निसटण्याचा प्रयत्न करत होते. तो आमच्या मोठ्या साहेबांचा जवळचा नातलग, घरची गडगंज संपत्ती.सगळा वेळ घरी बसून कंटाळा यायचा म्हणुन नोकरी धरलेली. त्यामुळे नावाप्रमाणेच तो राजाच होता. मनात येईल तेच करायचा. माझ्या हठयोग विषयीच्या बोलण्याकडे तुच्छ पणे दुर्लक्ष करून सिगरेटचा धूर काढत होता .मी पण वाचलंय ते योगा बिगा. त्यातलं ते राजयोग वगैरे असतं ना ते आपल्याला जमेल. झाल तर राजयोगी होणार नाय तर राजाराम राजेच राहणार. असे ताशेरे मारून धूर काढत निघून गेला.

माझ्या माहितीत भर पडली की असे राजयोगी पण असतात

शेवटी मी हा नाद सोडून लॅपटॉप वर योगा वरती वाचन सुरु केले. दुपारी साडेतीन-चार ला शेजारच्या उदासे साहेबांकडे पाहिलं दिवसभर मान खाली घालून काम करणारे साहेब जरा मोकळा श्वास घेत होते. लगेच जाऊन त्यांना मी हठयोगा वरती  सांगायला सुरु केले. संपायच्या आधी साहेबांनी सोड रे बाबा ते आपल्याला काय जमणार नाही. मी म्हणजे कर्मयोगावर विश्वास ठेवणारा.आपण आपलं काम करायचं बाबा.पेपर पुढे ढकलायचा आणि जे होईल ते वरच्यावरती सोडायचं असं म्हणून मला कटवण्याकरता स्वतःच टेबलावरून उठले.भगवान कृष्णालाही माहिती नसेल की आपल्या कर्मयोगाचा असा अर्थ कोणी इथे बसून करत आहे.

दिवस संपायला आला होतो तेवढ्यात आमचे दोन सहकारी हातात गिफ्ट बॉक्स,गिफ्ट बॅग घेऊन मोठ्या साहेबांच्या केबिन कडे जाताना दिसले. साहेबांचा वाढदिवस आहे उद्या असे सांगत ते वेगाने दृष्टिआड झाले .त्यांचे स्थान आमच्या कंपनीत जरा विशेषच होते. साहेब आपल्याला किती जवळचे समजतात,रात्री कंपनीच्या प्रॉब्लेम विषयी फोन करून आपला कसा सल्ला घेतात ( त्या करता पुरावा म्हणून ते आपल्या फोनचे कॉल रेकॉर्ड पण दाखवत), कंपनीतल्या लोकांचे गुप्त रिपोर्ट्स ( बाकीचे त्याला चुगल्या म्हणतात) साहेबांपर्यंत पोचवणे ही एक त्यांची मुख्य जबाबदारी होती. साहेब नंबर एक आहेत, त्यांचे पान सुद्धा माझ्याशिवाय हलत नाही अशी अनेक वाक्ये त्यांच्या बोलण्यात असायची. जवळपास प्रत्येक वाक्यात सुरुवात किंवा शेवट किंवा मध्य किंवा सर्वत्र ‘साहेब” आणि ‘मी’ हे दोन शब्द असणारच. त्यांच्याशी पंगा घेण्याची हिंमत कोणी करत नसे. माझ्या लक्षात आलं यांना हठयोगाविषयी बोलण्यात काही अर्थच नाही. स्वार्थी भक्ती योगाचे हे नमुने दिसतायेत.

शेवटी दिवस संपला. व्यवहारी जीवनात सोयीनुसार ज्ञानयोग,राजयोग,कर्मयोग,भक्तीयोग यांचा हवा तसा अर्थ लावणारी मंडळी पाहून मी घरी परतलो.

दार उघडतानाच गुंड्याच्या रडण्याचा आवाज आला.आत पाहिले तर त्याने कधी पाठीवर तर कधी पोटावर लोळत, इकडे पाय- तिकडे पाय, मागे हात- पुढे हात, खाली डोकं- वर डोकं  करत भोकाड पसरलं होतं. मला एकदम वाटलं बायको त्याला हठयोग शिकवतेय आणि तो नीट जमत नाही म्हणून ही रडारड चालू आहे. कौतुकाने बायकोकडे पाहात मी म्हणलो हा नक्की मोठा हठयोगी होणार. बायकोने त्याच्या पाठीत एक धपाटा घातला आणि म्हणाली ‘’सोडा तसला  विचार.याला रात्री जेवायला  पिझ्झा ,बर्गर पाहिजे म्हणुन रडतोय .हा तर हट्ट योगी आहे.”.

मी पुन्हा माझा मुद्दा रेटला “पण मला फायदा होतोय बघ .एका दिवसात पोट कमी झाले आहे “.

काही पोट कमी नाही झालय .सकाळी घाईघाईत बेल्ट न घालता गेलास ऑफिसला आणि म्हणून घसरतीये पॅन्ट. लक्षात पण येत नाही .कसा संसार मी करते ते मलाच माहिती ई. ई. ई.

हे ऐकल्यावर माझा पण इंटरेस्ट संपला .उगीच अक्षय ,अजय, यांच्या पोटावर पाय कशाला द्यायचा असा उदात्त विचार मनात आला.

आणि तेंव्हापासुन हठयोगाचा नाद सोडून मी फक्त नौकरी आणि योगावरचे वाचन चालू ठेवले आहे.

विवेक कुमठेकर ,पुणे. 27 जून 2025